Saygı dili, diğer bir ifadeyle dilde saygınlık, konuşur veya yazar ile muhatap arasındaki ast-üst ilişkisi, sosyal mesafe, itibar, konum, yaş, çekince, korku, kaygı gibi geri planda yer alan çeşitli etkenlere bağlı olarak şekillenip ortaya çıkar. Bu dil görünümüne ait unsurların oluşturulmasında ve saygı dilinin kullanılmasında çeşitli dilsel düzeylerde yer alan işaretleyiciler ve ifadeler etkindir. Bu unsurlar Türkçede daha çok sözlüksel düzeyde bulunsa da (örneğin sayın, hürmetli, kıymetli, değerli; bey, hanım; buyur-, arz et- vs.) biçimbilgisel bazı unsurlarla da (örneğin birinci kişi iyelik ekleri veya çokluk) saygınlık işaretleme gerçekleşebilir. Bunun ötesinde, bir kez işaretlenen saygınlık çeşitli işaretleyicilerin aynı anda birden fazla kez kullanılması yoluyla da pekiştirilebilmektedir.

Bu çalışmada, öncelikle ana hatlarıyla daha çok dilin sosyal bağlam içinde nezaketi nasıl kodladığı ve katılanlar arasında nasıl aktardığına odaklanan nezaket kuramları ve stratejilerine kısaca değinilecektir. Ardından bağımsız olarak özel bir değerlendirme ve inceleme gerektiren saygı dili ve bu dile ait unsurlar Türkiye Türkçesi özelinde yer yer tarihsel ve modern varyantlardan örnekler eşliğinde farklı ölçütlere göre sınıflandırılacaktır. Bunlarla beraber saygınlığı ifade etmede veya pekiştirmede kullanılan çeşitli stratejiler ve yöntemler de ele alınacaktır. Saygınlığı işaretler görünen unsurların kinaye, ironi, şaka, alay, küçümseme, kızgınlık, kibir gibi saygınlık dışı durumları nasıl kodladıkları da bu çalışmada temas edilecek hususlar arasındadır.

"Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi"nin son sayısında yayımlanan yazımın tam metnine ulaşmak için aşağıdaki PDF ikonuna tıklayınız.

Saygı Dili Kavramı, Türkçede Saygı İşaretleyicileri ve Bunların Farklı İşlevlerle Kullanımı