Sözcük yapımı, dillerde kavram karşılama yöntemlerinden sadece biridir. Diğer bir ifadeyle yeni (veya var olan) kavramları, hareketleri, durumları ve daha pek çok olguyu/varlığı ifade etmek için çeşitli kavram karşılama yöntemleri işletilir. Bunlardan biri de sözcük yapımıdır. Dilin yapısal niteliklerine göre değişmekle beraber ekleme, birleştirme, kırpma, harmanlama, büküm, tonlama gibi birbirinden oldukça farklı sözcük yapım mekanizmaları bulunmaktadır. Ancak sözcük yapımı dışında, hâlihazırda var olan sözlüksel unsurların metafor, metonimi, yakıştırma gibi çeşitli anlamsal süreçlerle farklı veya ilişkili kavramları karşılar hâle gelmesi de dilde sözcük yapımı dışında kavram karşılamanın mümkün olduğunu göstermektedir. Bu noktada, kavram karşılamanın sözcük yapımını kapsadığını, diğer bir ifadeyle her sözcük yapımının esasında kavram karşılamaya yönelik olduğunu ancak her kavram karşılama ihtiyacının sözcük yapımıyla sonuçlanmayacağını belirtmek gerekir.

Kavram karşılama noktasında dönüştürme, İngilizce gibi Germen dilleri için (kısmen) tipik ve türetken ise de (Valera 2015: 333), Türkçede atipik bir mekanizmanın ürünüdür. Bu çalışmada, bu mekanizma kavram karşılama-sözcük yapımı ilişkisi kapsamında değerlendirilecek, Türkçede sözcük yapımı veya kavram karşılama süreçleri üzerinden dönüştürme konusu kuramsal/kavramsal yönüyle sınırlı örnekler üzerinden ele alınacak ve özellikle ad-eylem veya eylem-ad sınıfları arasındaki dönüştürme süreçleri irdelenecektir. Diğer yandan örneğin yavruağzı gibi esasında bir ad öbeğiyken sözlükselleşmiş bulunan ancak yavruağzı [renkli/renginde] ayakkabı yapısı içinde sıfat işleviyle kullanılan, bu çalışmada ikincil olarak tanımlanacak dönüştürmeler veya ad soylu sözcüklerin alt kategorileri arasında gerçekleşen, düşük/değişen oranlarda sözlükselleşen veya hiç sözlükselleşmeyen eksiltmeli dönüşümler ile dilbilgisel > sözlüksel veya tersi dönüşümler bu çalışmanın kapsamı dışında tutulacaktır.

"Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar" başlıklı kitapta yayımlanan yazımın tam metnine ulaşmak için aşağıdaki PDF ikonuna tıklayınız.

Bir Kavram Karşılama Mekanizması Olarak Dönüştürme