Maniheist dönem Uygur edebiyatının bir temsilcisi olan Aprın Çor Tigin'in nerede ve ne zaman doğduğuyla, ailesiyle, aldığı eğitimle ya da mesleğiyle ilgili herhangi bir bilgi mevcut değildir. Buna rağmen, adındaki tigin, onun bir şehzade olduğuna işaret etmektedir. Kendisiyle ilgili bilinenler, şiirlerinin yazılı olduğu yaprağın başındaki [başlantı] aprın çor [tigin kügi t]akşutları ile her iki şiirinin sonunda yazılmış bulunan [t]ükedi [a]prın çor tigin kügi ifadelerinden ibarettir. Dolayısıyla kaynaklarda, hangi muhitte yaşadığı ya da nerede öldüğüyle ilgili olarak da herhangi bir bilgi yer almamaktadır.

Aprın Çor Tigin, şairi belli ilk Türkçe şiirlerin yazarı olarak kabul edilir ve Maniheist dönem Uygur edebiyatından günümüze ulaşan sekiz şiirden ikisini o yazmıştır (Ercilasun 2008: 226-227). Şiirlerinden ilki Mani övgüsüyle ilgilidir. "Sevgili" adıyla tanınan diğer şiiri ise, Türk edebiyatının bilinen ilk aşk temalı lirik şiiridir. Şairin Mani övgüsünü konu edinen ilahi niteliğindeki şiiri, dörtlükler şeklinde düzenlenmiştir ve mısra başı kafiyelidir. Toplamda 12 mısradan oluşan bu şiirin her mısrasındaki hece sayısı ortalama 12'dir. "Sevgili" adı verilen diğer şiiri de dörtlüklerden oluşmaktadır ve yine mısra başı kafiyelidir. Buna rağmen, şiirin üçlüklerden oluştuğuna dair görüşler de mevcuttur (Arat 1960: 38); fakat mısra başı kafiyeler göz önünde bulundurulduğunda, dörtlüklerden oluşuyor olması daha muhtemel görünmektedir.

Aprın Çor Tigin'in şiirleri Turfan'da bulunan metinler arasında yer almaktadır ve bunlar 24x15.5 cm büyüklüğündeki T. M. 419 yer işaretli, bazı kısımları eksik ya da yer yer hasarlı bir kâğıt üzerine Uygur harfleriyle yazılmıştır. Onun Mani övgüsüyle ilgili şiiri ilk olarak transkripsiyonlu bir şekilde, tercümesiyle beraber Albert August von Le Coq, ikinci şiiri ise, aynı şekilde Willy Bang tarafından neşredilmiştir. Türkiye'de ilk olarak Reşid Rahmeti Arat, Talat Tekin ve Osman Fikri Sertkaya gibi araştırmacılar Aprın Çor Tigin'in şiirleri üzerine inceleme ve değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Bunlardan Arat, Aprın Çor Tigin'in, şiirlerinin genel ahengini kuvvetlendirmek için sık sık benzer hecelerin tekrarına başvurduğunu belirterek, düzgün bir vezin sırası takip ettiğini vurgular ve her iki şiirini de detaylıca tahlil eder (1965: 19, 1960: 37-38). Tekin, şairin, şiirlerindeki dizeleri olduğu gibi veya çok az farkla tekrar ettiğini, bunun da anlamı pekiştirip manzumeye ayrı bir ahenk kattığını ifade eder (1986: 13). Sertkaya ise, şiirler üzerine yapılan çalışmaları topluca değerlendirir (1986: 60-61). Aprın Çor Tigin'in şiirleri en erken 8. en geç 9. yüzyılla tarihlendirilmiş olsa da, konuyla ilgili kesin bilgilere ulaşmak mümkün görünmemektedir.

Kaynakça

Arat, Reşid Rahmeti (1960). "Edebiyatımızda İlk Lirik Şiir". Türk Yurdu S. 284: 37-38.

Arat, Reşid Rahmeti (1965). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Arat, Reşid Rahmeti (1987). Makaleler (hzl. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.: 478-479.

Ercilasun, Ahmet Bican (2008). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.

Sertkaya, Osman Fikri (1986). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış". Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı 1 (Eski Türk Şiiri) 409: 43-80.

Tekin, Talat (1986). "İslam Öncesi Türk Şiiri". Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı I 409: 3-42.

Eserlerinden Örnekler

Sevgili

kasınçıgımın ö[yü]
kadgurar men
kadgurduk[ça] kaşı körtlem
kavışıgsayur men

öz amrakımın öyür men
öyü evirür men ödü…çün
öz amrak[ımın]
öpügseyür men

barayın tiser
baç amrakım
baru yime umaz men
bagırsakım

kireyin tiser
kiçigkiyem
kirü yime urnaz men
kin yıpar yıdlıgım

yaruk tengriler
yarlıkazunın
yavaşım birle
yakışıpan adrılmalım

küçlüg priştiler
küç birzünin
közi karam birle
k[ül]üşüp[en] oluralım

Tekin, Talat (1986). "İslam Öncesi Türk Şiiri". Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı I 409: 3-42.

Mani'ye Övgü

[bizing tengrimiz ed]güsi redni tiyür
[bizing tengrimiz ed]güsi redni tiyür
[redni]de yig mening edgü [tengr]im alpım begrekim
rednide yig mening tengrim alpım begrekim

bilegüsüz yiti vaj[ır ti]yür
bilegüsüz yiti vajı[r tiyür]
vajırda ötvi biligligim tüzünüm yarukum
vajırda ötvi biligligim bilgem yangam

kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem
kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem
körtle tüzüm tengrim külügüm küzünçüm
körtle tüzün tengrim burkanım bulunçsuzum

Arat, Reşid Rahmeti (1987). Makaleler (hzl. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 478-479.