Yapma eyleminin/kavramının ve bu eylemi/kavramı dilde ifade eden yapmak fiilinin (teknik gösterimle yap-) pek çok fiili baskılayıp sayısız eylem ve hareketi ifade etmede aslen veya yardımcı olarak kullanılması, uzunca bir süredir biz dilcilerin gözlemlediği ve kimilerinin yakındığı bir durum. Ancak son zamanlarda bu durumun daha da "vahim" bir hâl aldığını, hatta çeşitli disiplinlerden kelli felli akademisyenlerin dahi yap- kervanına katıldıklarını gözlemliyorum. Bu fiil adeta bir virüs gibi her bağlama, her öbeğe bulaşıyor: Duş yapmak, yemek yapmak, resim yapmak hatta manita yapmak'a daha yeni alışmışken, artık kavgaları ve duaları da etmek yerine yapıyoruz:
- Dün akşam çok pis kavga yaptılar.
- Bizler için de dua yapın.

Dahası iftirayı atmak yerine yapar, planı da kurmak yerine yine yapar olduk. Böyle giderse tüm yardımcı fiilleri bırakıp sadece yapmak'ı kullanmamız çok yakın. Dilde fakirleşme, pek bilimsel bir ifade olarak durmuyor ama bu durumu en iyi karşılayan terim olarak literatürde yer edinebilir. Dahası da, yap- sadece pek çok yardımcı fiilin muadili olarak kullanılmıyor; bekleme yapmak örneğinde olduğu gibi, kısaca beklemek şeklinde söylenebilecek tek kelimelik ifadelere de bulaşmış durumda. Böyle daha mı havalı oluyor, ne? Daha dahası, çöpçatanlık terimi olarak yapmak da kullanım alanı kazandı uzunca bir süredir: birini birine yapmak gibi. Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlük'ünde bu fiilin 20 anlamı tanımlanmış ancak bu sayı gerçekte en az iki katı değilse, iyi.

Gözlemlediğim ucubemsi yapılardan bazıları:
empati yapmak (kur- yerine)
hasta yapmak (et- yerine)
iftira yapmak (at- yerine)
plan yapmak (kur- yerine)
yemek yapmak (pişir- yerine)
resim yapmak (çiz- yerine)
kavga yapmak (et- yerine)
yardım yapmak (et- yerine)
dua yapmak (et- yerine)
münakaşa yapmak (et- yerine)

Dahası da vardır elbette. Dil etkileşimleri bu durumun ortaya çıkmasında temel etken bana göre. Kolaya kaçmak, özenme gibi başkaca etkenler de işin içinde doğrusu.

Not: Yap- fiilinin etimolojik olarak özgün anlamları arasında 'etmek, eylemek' bulunmaz ya da bunlara çok nadir rastlanır. Farklı olarak 'kapatmak, gizlemek, örtmek' ve dahası 'yapışmak' anlamı bağlamına göre daha baskındır.