İstenilen bilgiye ulaşmak, günümüzde eskiye nazaran oldukça kolay. Bundaki en önemli, belki de tek etken ise tabii ki İnternet ve onun sunmuş olduğu olanaklar. Peki bilgiye ulaşmanın bu kadar kolay olduğu bir ortamda, daha kaliteli ve daha doğru bilgiye, veriye ulaşmak ne kadar kolay? Sanırım bu soruya cevap vermek o kadar da "kolay" değil. Bir de söz konusu bilimsel/akademik bilgi ve veriler ise, iş daha da karmaşık ve zor bir hâl alıyor. Bilimsel bilginin/verinin sınıflandırılması ve dizinlenmesi ise bu noktada hayati öneme sahip. Konuyla ilgili olarak, bilimsel dergilerin belli ölçütlere göre sınıflandırılması ve derecelendirmesi de, daha çok atıf indekslerince mümkün. Bu yazımda, atıf indekslerinin önemine kısaca değindikten sonra, geçtiğimiz yıllarda yayımlanan yeni ve önemli bir indeks durumundaki Emerging Sources Citation Index (ESCI) ile ilgili temel hususları ele alacağım.

İçerisinde bulunduğumuz yıllar itibarıyla yayımlanmakta olan bilimsel dergi sayısının 25 bin ile 40 bin arasında olduğu tahmin ediliyor. Bunların yaklaşık %95'i ise çevrimiçi olarak sunuluyor. Hâl böyle olunca, bu kadar dergi arasında "kalite"ye göre bir sınıflandırma ve sıralama yapılmasının bir zorunluluk olduğu söylenebilir. Ülkemizde ve daha pek çok ülkede bu kalitenin ölçütü ise, en azından kendi alanım için belirtmek gerekirse, Thomson Reuters'ın geliştirdiği ve artık Clarivate Analytics tarafından yayımlanan Web of Science (WoS) indeksleri veya Elsevier tarafından geliştirilen Scopus gibi indeksler tarafından taranıyor olmak. Esasında hem Thomson Reuters hem de Elsevier, merkezleri New York'ta ve Amsterdam'da bulunan özel birer şirket. Bu şirketler, zamanında, böyle bir eksiklik olduğunu fark edip kolları sıvamış ve bugün gelinen noktada, bu konuda başı çeker hâle gelmişler. Her ikisinin de ürettiği ve geliştirdiği indeksler/veri tabanları günümüzde, yukarıda da belirttiğim üzere, akademisyenler için oldukça önemli, ancak elbette Thomson Reuters (Claricate Analytics) tarafından geliştirilen indekslerin önemi daha da fazla. Bu şirket tarafından geliştirilen son indekslerden biri de, kısaca ESCI olarak bilinen Emerging Sources Citation Index.

ESCI Nedir, Nasıl Bir İndekstir?

ESCI, Clarivate Analytics (önceden Thomson Reuters) tarafından yayımlanan Web of Science (önceden Web of Knowledge) kapsamındaki bir bilimsel atıf indeksidir. Bu indeks; Science Citation Index Expanded (SCI-Expanded), Social Sciences Citation Index (SSCI), Arts & Humanities Citation Index (AHCI) gibi daha itibarlı indekslerin* bir alt basamağı veya bir gömlek altı olarak tanımlanabilir. Doğal olarak ESCI'ye dâhil olan dergilerin sayısı daha fazla ve bu indekse girmek diğer indekslere kıyasla daha kolay. Açıkçası ESCI, daha çok bölgesel öneme sahip veya gelişmekte olan bilim dalları temelinde makaleler yayımlayan dergileri kapsamayı amaçlıyor. SSCI gibi daha "üst seviye" indekslere girebilmek içinse, bir bakıma, önce ESCI tarafından taranıyor olma şartı getirilmiş. Şu anda Türkiye'den de ESCI kapsamında taranan onlarca dergi bulunuyor (ESCI kapsamında taranan dergilerin listeleri için buraya bakılabilir. Ayrıca, son bir yılda indekse dâhil edilen veya indeksten çıkarılan dergilerin listesi ise buradan yer alıyor). ESCI, güncellenen son Akademik Teşvik Ödeneği Yönetmeliği'nde de yerini aldı ve bu indekste taranan dergilerde yayımlanan yazılar daha fazla puan getirir hâle geldi. Yakın zamanda, üniversitelerin akademik atanma ve yükseltilme kriterlerinde, ayrıca doçentlik başvurularında da bu indeksin önemli bir yere sahip olacağını düşünüyorum, ki gidişat da bunu gösteriyor. Yalnız, ESCI için impact factor hesaplamasının yapılmadığı belirtiliyor. Bu da, şirketin aslında bir şeylerden kaçtığının göstergesi (eleştiriler için Jeffrey Beall gibi akademisyenlerin yazılarını okuyabilirsiniz).

ESCI Başvurusu Nasıl Yapılır?

Başvurular, ESCI Başvuru Formu üzerinden çevrimiçi olarak yapılmakta. Yalnız, elbette bunun için belli ön şartlar var. Önce, bunlara bakalım:

• Başvurusu yapılmak istenen dergi hakemli olmalı.
• Derginin ISSN'sinin alınmış olması gerekli. Dergi elektronik ortamda da yayımlanıyorsa, E-ISSN de isteniyor (ISSN ve E-ISSN almak için Kültür ve Turizm Bakanlığının ilgili sayfasına bakılabilir).
• Dergideki tüm makalelerde (en azından son üç sayısında) İngilizce başlık, İngilizce özet ve İngilizce anahtar kelimeler yer almalı.
• Makalelerdeki yazıların kaynakçaları Latin alfabesinde verilmeli.

ESCI başvuru formu

Temel olarak bu dört şartı sağlayan dergiler ESCI için başvuru yapabiliyor. Yalnız, bunlar sadece "ön" şartlar. Bunun bir de değerlendirme süreci var. Peki, bu değerlendirme sürecinde nelere dikkat ediliyor? İşte, burası can alıcı nokta. Yayıncı, "İnce eleyip sık dokuyacağız." uyarısını baştan yapıyor (buna bir sonraki kısımda değineceğim). Ön şartları okuyup kabul ettikten sonra, esas başvuru formu ekrana geliyor. Bu ekranda, başvurusu yapılacak derginin adı, ağ sayfasının adresi, editörünün adı-soyadı, yayıncısının adresi, ülkesi, ISSN numaraları, ilk baskı yılı, yılda kaç kez yayımlandığı gibi bilgiler isteniyor. Bu bilgileri de girdikten sonra değerlendirme sürecinin başlatılacağına dair bir bilgilendirme yazısı ekranda görünecektir.

ESCI Değerlendirme Süreci

ESCI için başvuru yapıldıktan sonra değerlendirme süreci başlıyor ve belli bir süre boyunca derginin düzenli olarak yayımlanıp yayımlanmadığı, standartlarının değişip değişmediği, editöryal içeriğinin korunup korunmadığı, atıflandırma durumu gibi hususlar takip ediliyor. Ayrıca, dergide kurum veya kuruluşlar tarafından verilen destekler/projeler sonucu ortaya çıkan yazıların yayımlanması (yazılarda bahsedilmesi kaydıyla), İngilizce yazılmış yazıların yer alması, derginin editör ve yazar kadrosunda farklı ülkelerden ve kurumlardan insanların yer alması gibi hususlar da değerlendirmede artı puan kazandırmakta. Buna karşın, dergide yayımlanan yazılarda yine aynı dergide daha önce yayımlanmış yazılara yapılan atıfların fazlalığı, dergi sayılarının düzensiz yayımlanması gibi hususlar da, değerlendirme sürecinde derginin eksi puan hânesine yazılmakta. Elektronik dergilerde ise yayımlanan yazılarla ilgili meta bilgilerinin, yani yazar adı, soyadı, adresi, kurum bilgisi; derginin sayı bilgileri ve künyesi gibi unsurların verilmesi, ayrıca DOI numarası alınması, değerlendirme sürecinde olumlu etkiye sahip. Değerlendirme süreci tamamlandığında yetkililer sizinle irtibata geçecektir. Ancak şurada bir değerlendirme durumu bilgi talep formu yer alıyor. Dilerseniz bu formu kullanarak, sürecin hangi aşamada olduğu bilgisini alabilirsiniz.

Sonuç Olarak...

ESCI, henüz yeni doğmuş, belki emeklemeye başlamış bir bebek (indeks) durumunda. Jeffrey Beall gibi bazı araştırmacılar, ESCI'nin predator olarak tabir edilen, bilhassa Orta Doğu ve Asya kökenli yazarların yazılarını yayımlayan, para kazanma amacıyla kurulmuş dergileri de kapsamına aldığını ve bunun tehlikeli olduğunu belirtiyor. Beall bir bakıma haklı olsa da, geliştirici şirket bu durumun önüne geçmek için sağlam adımlar atıyor. ESCI, bilhassa ülkemiz için oldukça önemli. Filoloji gibi alanlarda üst/orta seviye indekslerce taranan dergilerin sayıca azlığına rağmen, ESCI ile birlikte bu sayının artacağı inancındayım.

* Bu indekslerce taranan dergi sayısı şu an için 12 bini bulmuş durumda. ESCI ile bu sayı daha da artmıştır/artacaktır.